Van de lensligger naar de hond
Zwolle is een belangrijk spoorwegknooppunt. Maar liefst acht spoorlijnen komen er samen: vanuit Utrecht, Deventer, Enschede, Kampen, Lelystad , Emmen, Leeuwarden en Groningen, al gaan de laatste twee gelijk op tot aan Meppel. Het traject tussen Zwolle en Meppel werd in 1867 aangelegd als onderdeel van de Staatslijn A van Arnhem naar Leeuwarden. Het traject Meppel- Groningen, Staatslijn C, werd in 1870 geopend.
Eind 19-de eeuw reed de trein tussen Zwolle en Assen zeven maal daags. De sneltrein deed er toen een uur en 22 minuten over, de stoptrein ruim twee uur. Die stopte dan ook op 13 stations. Acht ervan zijn inmiddels opgeheven: Berkum, Dedemsvaart, Staphorst, Koekange, Echten, Wijster, Oranjekanaal en Hooghalen. Nu kan men vier maal per uur tussen Zwolle en Assen reizen. De sprinters stoppen alleen nog maar in Meppel, Hoogeveen en Beilen en doen daar 46 minuten over. De intercity is 6 minuten sneller.
Onderweg laten we het Overijsselse en Drentse landschap aan ons voorbij glijden met ter afwisseling enkele opmerkelijke vaarwegen, fabrieken en rijksmonumenten met ter afsluiting een spraakmakend kunstwerk.
0,0 station Zwolle
Het station van Zwolle werd in 1866 door de Staatsspoorwegen aangelegd. Het is een klasse 1 station. De grootste van de vijf standaardklassen die in die tijd werden gebouwd. Het is een rijksmonument en is overeindgebleven tijdens de grondige verbouwing van het station tussen 2010 en 2015 vanwege de komst van de Hanzelijn.
0,2: we laten station Zwolle achter ons, maar nauwelijks vertrokken, passeren we nog een rijksmonument. We gaan er onder door: de Hoge Spoorbrug. Hoog is natuurlijk een relatief begrip, maar de bewoners vonden hem bij de opening in 1883 waarschijnlijk hoog vanwege de steile hellingen aan weerszijden. De monumentale status dankt de brug aan het ontwerp. De beide overspanningen worden gedragen door een lensvormige constructie. Het lijkt of twee grote ogen je aankijken, vandaar de naam lensligger. Het is de enige overgebleven brug in Nederland met een dergelijke constructie (1).
2,6: de Nieuwe Wetering, onderdeel van het Overijssels kanaal (2).
Op 12 juni 1855 juichte de Almelosche Courant: “Heden vond de plechtige opening plaats van het Kanaal, dat onze stad met alle provinciën en de zee verbindt. De stad was geheel in vlaggetooi. Om drie ure trokken de schepen met vlaggen en wimpels onder geleide van mannenkoren naar de haven”. U kunt het zich nauwelijks voorstellen dat het smalle water dat u ziet, zo’n belangrijke rol heeft vervuld. Het gejuich duurde overigens niet lang, want al snel werd de scheepvaart verdrongen door de trein. Uiteindelijk werd het kanaal in 1964 voor de scheepvaart gesloten.
6,2: de Overijsselse Vecht (3).
Voordat er kanalen werden gegraven, was de Vecht de belangrijkste scheepvaartverbinding van Oost-Nederland en delen van Duitsland via het Zwarte Water naar de Zuiderzee. Er is nog steeds scheepvaart op de Vecht, maar hoofdzakelijk voor de recreatie.
13,4: We rijden door het laagveenontginningsgebied van Noordwest Overijssel. De toren links in de verte valt u misschien op. Het is de voormalige watertoren de Lichtmis, genoemd naar het gelijknamige buurtschap. Er zit nu geen water meer in, maar de toren is door de bekende ondernemer Hennie van der Most verbouwd tot restaurant. Hij ligt vlak langs de A28 (4).
25,5: vlak voor station Meppel gaan we over de A28 (de snelweg naar Groningen) en de A32 (de snelweg naar Leeuwarden) met daartussen de Hoogeveense vaart, die zoals de naam al doet vermoeden naar Hoogeveen leidt, maar ook nog verder gaat naar Emmen (5)
27,4: station Meppel: het stationsgebouw werd in 1867 in gebruik genomen en is een van de twee nog resterende stations van de vernieuwde uitvoering van standaardklasse 3 van de Staatsspoorwegen en verkeert nog in de oorspronkelijke staat. Ook dit station is een rijksmonument. Meppel ligt aan een belangrijke spoorwegsplitsing, maar is formeel geen intercitystation. De intercity naar Groningen raast dan ook aan het station voorbij, maar de intercity naar Leeuwarden stopt er wel.
We zijn in de provincie Drenthe gearriveerd. Geologisch gezien rijden we over het Drents plateau, een landschap ontstaan tijdens de ijstijden met keileem in de ondergrond en dekzand daar bovenop. Het is een gebied dat in de 19-de eeuw als woeste grond werd aangeduid. Op sommige plekken zijn restanten van dit heide- en veengebied vanuit de trein te zien zoals het natuurreservaat Boerveensche Plassen, dat we aan de linkerzijde na station Hoogeveen kunnen zien (6).
47,2: station Hoogeveen: deze plaats had eerst ook een zelfde type station als Meppel. Dat hield stand tot 1984 toen het door een voor die tijd doelmatiger station werd vervangen. In 2013 vond er weer een verbouwing plaats.
R 53,8: De fabriek in de verte aan de rechterzijde is de VAM (7). Dat staat voor Vuil Afvoer Maatschappij. Het bedrijf is nu in handen van Attero. Het afval werd op het terrein gestort en is tot een 63 meter hoge berg uitgegroeid: de VAM berg. U kunt deze rechts van de fabriek zien. Het afval is afgedekt met aarde en gras en is nu een recreatiegebied. De berg wordt wel het dak van Drente genoemd, want hij is veel hoger dan de 20-25 meter hoge natuurlijke heuvels van de Hondsrug. Er is ook een wielerparcours uitgezet voor liefhebbers die op hellingen tot 15% willen oefenen.
61,2: station Beilen. Er was hier al een station in 1870; het huidige stationsgebouw is van 1970 en ontworpen door Cees Douma. Het was de eerste van zeventien stations van dit type. Dit ontwerp kreeg dan ook de naam standaardtype Beilen.
L 61,2: Prominent naast het station staat een enorm fabriekscomplex (8). Nog niet zo lang geleden prijkte de naam DOMO op de gevel. Dat staat voor Drentse Ondermelk Organisatie. Wat is dan ondermelk? Dat is het restproduct van de zuivelindustrie. Het werd vooral gebruikt in veevoer, maar bij DOMO wisten ze er ook o.a. melkpoeder van te maken. DOMO is nu onderdeel van FrieslandCampina.
R 68,5: Hier bij Hooghalen was in de Tweede Wereldoorlog een aftakking naar kamp Westerbork. Het spoor werd in 1942 aangelegd door joodse kampbewoners. Van hieruit vertrokken de treinen o.a. naar Auschwitz. Het spoor is afgebroken. Een stuk rails is verwerkt in een monument in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork (9). Dat ligt ruim 1,5 km oostelijk van Hooghalen. Het is helaas niet met openbaar vervoer te bereiken.
76,8: station Assen. Het eerste station werd in 1870, tegelijk met de spoorlijn geopend. Dat werd in 1988 vervangen door een volledig nieuw gebouw. Maar ook dit bestaat niet meer, want in 2018 verrees het huidige stationscomplex. Een bijzonder ontwerp, dat kans maakt op de titel “beste gebouw van het jaar”. Tegelijkertijd werd de hele stationsomgeving heringericht. Als slotstuk werd het standbeeld van een hond geplaatst (10). Hij werd Mannes gedoopt. Kosten 500.000 euro. Dat gaf stof tot discussie, zeker toen Mannes al na twee jaar voor een grondige opknapbeurt teruggeroepen moest worden. Dat kostte nog eens 90.000 euro.
Assen is geen spoorwegknooppunt. Tussen 1905 en 1947 kon je hier nog de trein naar Stadskanaal nemen, maar nu kunt u alleen, met de intercity of de sprinter, doorreizen naar Groningen. Dat doen de meeste mensen dan ook, hoewel het stadsbestuur hoopt dat de nieuwe stationsomgeving de reizigers uitnodigt een bezoek aan Assen te brengen. Is daar dan wat te doen? Kijkt u zelf maar op www.ditisassen.nl.