Van de Lange Jan naar de Peperbus
De spoorlijn tussen Amersfoort en Zwolle is aangelegd in 1863 en 1864 door de Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS). Hij wordt de Veluwelijn genoemd, niet verwonderlijk omdat hij voor het grootste deel door de Veluwe gaat. |Een mooi natuur- en recreatiegebied, maar voor de reiziger die uit het raam kijkt minder interessant dan het beginstuk door Amersfoort en de het laatste deel met de oversteek van de IJssel. Het traject is in totaal 66,5 kilometer lang, waarover de intercity 35 minuten doet. Deze gaat twee keer per uur evenals de sprinter, maar die doet er 55 minuten over en stopt onderweg op 9 stations. Dat zijn er best veel, maar in de loop van de geschiedenis van de lijn zijn er nog 15 andere stations of stopplaatsen geweest.
0,0: Station Amersfoort. Sinds 1901 staat er een station op deze locatie. Het verving toen drie andere stations namelijk Amersfoort NCS, Amersfoort Staat en Amersfoort Aansluiting. Het huidige gebouw is van 1997. In 2019 is het station gepromoveerd tot Amersfoort Centraal. Het is het zevende station dat deze eretitel kreeg. Er zijn voorwaarden aan verbonden. Zo moeten er minstens 40.000 reizigers per dag er gebruik van maken en moeten er minimaal twee andere stations zijn. Amersfoort haalt dit kantje boord met 44.000 reizigers en de stations Amersfoort Schothorst en Amersfoort Vathorst.
R 0,5: Hier staat het oude station van de NCS nog van 1863. Het is een ontwerp van Nicolaas Kamperdijk. Het behoort tot het standaardtype NCS 1-ste klasse en is na een renovatie in 2002 weer in goede staat. Het is een rijksmonument en nu in gebruik als kantoor. Naast het station staat nog een historisch treinstel.
R 0,7: Tussen de kantoorgebouwen door ziet u in de verte een kerktoren. Dit is de Onze Lievevrouwentoren. Deze dateert van de 15-de eeuw. De toren staat alleen want de bijbehorende kerk is door een buskruitontploffing gesneuveld. De toren is 98 meter hoog en daarmee de op twee na hoogste kerktoren van Nederland. Hij wordt dan ook wel Lange Jan genoemd. De toren heeft nog een heel andere bijzondere betekenis: het is namelijk het centrale punt van de Rijksdriehoeksmeting. Dit is een coördinatenstelsel dat de basis vormt voor de geografische plaatsbepaling in Nederland.
1,0: U moet hier kiezen, want tegelijkertijd is er zowel links als rechts iets te zien. Rechts ziet u de Koppeltoren. Het is een stadspoort gebouwd tussen 1380 en 1425 als onderdeel van de tweede stadsmuur van Amersfoort. Voorlangs loopt de buitenste stadsgracht. Het is verschillende keren gerestaureerd en is nu een rijksmonument. Het is zoals u kunt zien ook een waterpoort. Hier begint de Eem, die 18 kilometer noordelijk uitmondt in het Eemmeer. Als u naar links kijkt ziet u de Eemhaven, een passantenhaven voor de recreatievaart.
R 2,4: Aftakking met fly-over naar Apeldoorn
3,3: Station Amersfoort Schothorst, geopend in 1987. .
4,6: Hier gaan we onder de A1 door, de snelweg van Amsterdam naar de Duitse grens bij Oldenzaal.
5,8: Station Amersfoort Vathorst, in 2006 in gebruik genomen. Het is een viaductstation want het ligt over de rondweg om de wijken Vathorst en Hooglanderveen.
6,4 Hier gaan we onder de A28 door, de snelweg van Utrecht naar Groningen. Dit gedeelte dateert van 1966.
9,3 Station Nijkerk; dit station dateert ook al vanaf de aanleg van de lijn in 1863. Het huidige gebouw is van 1903. Toen kon je hier overstappen op het zgn. Kippenlijntje naar Barneveld. Dat lijntje bestaat niet meer. Het stationsgebouw behoort net als het oude station van Amersfoort tot het standaardtype NCS eerste klasse. Bestaan er dan ook een tweede en derde klasse? Die hebben inderdaad bestaan maar zijn allemaal gesloopt. Ze stonden ook langs deze lijn nl. in Putten en Nunspeet (beide derde klasse) en ’t Harde (tweede klasse).
10,1: Na een vrijwel aangesloten stuk met aan weerszijden bebouwing komen we nu in het groen. Dit is de Gelderse vallei, een stuk laagland tussen de de Utrechtse heuvelrug en de Veluwe met zowel kleinschalige veeteelt als grote varkens- en pluimveehouderijen.
17,0: Station Putten. Het huidige station is van 1929, maar heeft geen loketfunctie meer. Het is nu een huiskamerstation waarin een koffiehuis in gevestigd, Er was al een station vanaf de aanleg van de lijn in 1863. De ligging van het station gaf toen nog al wat discussie. U vraagt zich misschien af: waar is Putten? Er zijn weliswaar wat bedrijven rond het station maar het dorp ligt 2 km verder oostelijk. Dat komt omdat de aannemer zaken gedaan had met de eigenaar van een landgoed, die graag het station in de buurt van zijn huis wilde hebben. Er is ook een andere versie die zegt dat de dominees vonden dat de stoomlocomotieven de zondagsrust zouden verstoren en dat de trein uit de buurt van het dorp moest blijven. Of dit laatste waar is of niet, feit blijft dat we door de Biblebelt rijden, een strook dwars door Nederland van Zeeland tot Staphorst waar een groot deel van de inwoners behoort tot streng gereformeerde kerkgenootschappen.
18,5: Veluwe. We hebben geleidelijk aan de Gelderse vallei verlaten en zijn de Veluwe in gereden. Dit is een niet hard begrensde streek in de provincie Gelderland van ongeveer 1000 km2, waarvan het grootste deel is aangemerkt als Natura2000 gebied. Het bestaat uit stuwwallen ontstaan in de voorlaatste ijstijd ca. 150.000 jaar geleden. Het natuurlijke bos is in de loop der eeuwen door de mens gekapt. Daardoor ontstonden zandverstuivingen en heidevelden. Vanaf het einde van de 19-de eeuw begon men met de herbebossing om de verstuiving tegen te gaan maar vooral ook voor de houtproductie. We rijden langs de rand van het stuwwalgebied met af en toe rechts een doorkijkje naar heidevelden en zandverstuivingen. De laatste worden nu juist weer in stand gehouden vanwege de landschapsecologische betekenis.
20,8: Station Ermelo; het huidige stationsgebouw is van 1897; het verving het eerste station van 1882.
26,1: Station Harderwijk; ook Harderwijk kreeg kort na de aanleg in 1865 een stationsgebouw van het type NCS 1-ste klasse. Dit werd in 1983 vervangen door een moderner gebouw, dat in 2016 weer werd vervangen door het huidige gebouw. De gemeente Harderwijk lobbyt al jaren voor een upgrade tot intercitystation. Tot dusver vergeefs. Het aantal in-en uitstappers is hiervoor onvoldoende.
L 28,2: Hier staat het stationsgebouw van Hulshorst (foto linksboven van Niels Karsdorp). Hier stopt alleen vanaf 1987 geen trein meer. Dat is jammer want het is een fraai gebouw dat op de monumentenlijst staat midden in het bos van waaraf je mooie boswandelingen kunt maken. Het staat er al vanaf de aanleg van de lijn in 1863. Ook hier was er sprake van dat de landgoedeigenaar het voor elkaar kreeg de trein hier te laten stoppen, in het begin zelfs alleen voor eigen gebruik. Het station is bekend geworden door een gedicht van Gerrit Achterberg uit 1936. Vlak voor het station staat het Hof van Hulshorst, een koffiehuis sinds 1900 met er voor een oude stoomlocomotief van 1949. U zult van dit alles helaas weinig meekrijgen want de trein raast er met hoge snelheid langs (foto linksonder), maar het is beslist de moeite waard een een wandeling te maken in deze omgeving bijv. vanaf het volgende station.
HULSHORST
Hulshorst, als vergeten ijzer
is uw naam, binnen de dennen
en de bittere coniferen,
roest uw station;
waar de spoortrein naar het noorden
met een godverlaten knars
stilhoudt, niemand uitlaat,
niemand inlaat, o minuten,
dat ik hoor het weinig waaien
als een oeroude legende
uit uw bossen: barse bende
rovers, rans en ruw
uit het witte veluwhart.
Gerrit Achterberg
28,6: Ecoduct Hulshorst. Dit 50 meter brede ecoduct werd in 2013 opengesteld als verbinding tussen de natuurgebieden Hulshorsterzand (R) en het Belverderebos (L). Veel (edel)herten maken er gebruik van, niet tot ieders tevredenheid. Boeren klagen over vraat aan gewassen. Het ecoduct ligt ook over de A28, die een kilometer of 7 rechts langs het spoor loopt.
36,2: Station Nunspeet. In 1863 werd hier een standaardtype NCS derde klasse gebouwd, in 1908 vervangen door het huidige gebouw.
39,1: We gaan nu onder de A28 door en de volgende 12 kilometer zien we de snelweg links naast het spoor.
R 39,9: Aan de rechterkant van het spoor ligt het Militair oefenterrein ’t Harde. Er wordt hier geschoten zoals de bordjes langs het spoor duidelijk maken. De schietbaan bestaat al sinds 1877.
44,8: Station ’t Harde; er stond tussen 1863 en 1980 een stationsgebouw van het standaardtype NCS 2-de klasse. Nu is er geen stationsgebouw meer. Rechts ligt een emplacement van Defensie, met daarachter de Tonnetkazerne.
L 45,1: U ziet hier nog al wat bouwkranen. Er wordt hier alleen niets gebouwd, maar het bedrijf Sindorf Trading Holland handelt hier in bouwkranen, heftrucks e.d.
R 45,4 Tussen ’t Harde en Wezep ligt de Oldebroekse Heide. Dit is ook een militair oefenterrein.
52,1: Station Wezep; vanaf het begin van de lijn een halteplaats, maar het kreeg pas in 1955 een stations gebouw, dat in 2002 weer werd gesloopt zonder te worden vervangen. De perrons liggen in een zgn. bajonetligging dat wil zeggen niet tegenover elkaar maar aan weerszijden van de spoorwegovergang.
59,9: Onder de A 50 door, de snelweg van Eindhoven naar Zwolle
L 61,4: de Hanzelijn voegt zich bij ons. Dit is de spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle, die in 2012 werd geopend.
61,9: Tezamen gaan we over de nieuwe IJsselbrug die een jaar eerder in gebruik werd genomen. De brug is Hanzeboog gedoopt, hoewel de naam de Rode Loper bij de bewoners van Zwolle populairder was. De brug hief een knelpunt voor de scheepvaart op. Het is nl. een vaste brug met een grotere doorvaarthoogte en -breedte dan de oude brug. De brug is van een afstand mooi om te zien, maar voor de treinreiziger belemmert hij deels het uitzicht op de IJssel. De IJssel voert volgens een vaste verdeelsleutel 1/9 van het Rijnwater af naar het Ketelmeer. Om de afvoercapaciteit tijdens extreem hoog water te vergroten zijn in het kader van het project Ruimte voor de rivier op veel plaatsen nevelgeulen aangelegd. Ook hier bij Zwolle aan weerszijden van de brug. Links ziet u de IJsselbrug in de oude weg naar Amersfoort, een stalen boogbrug van 1930. Vanwege de bijzondere constructie nu een rijksmonument. Er achter ziet u een kantorencomplex met de 95,5 meter hoge Ijsseltoren.
R 63,6: de Hogeschool Windesheim, een breed HBO opleidingsinstituut met 22.000 studenten (2019)
R 64,6: Wartsila. Dit is een Fins concern dat o.a. dieselmotoren maakt. Het heeft in 1989 het bij ons beter bekende Stork Werkspoor overgenomen. De vestiging in Zwolle werd in 1997 geopend.
L 65,0: Aan de linkerzijde heeft u op sommige plekken goed zicht op de Peperbus, zoals de toren van de 75 meter hoge basiliek van Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming vanwege zijn vorm wordt genoemd. Hij dateert van de 15-de eeuw.
65,4: Station Zwolle; de NCS bouwde hier in 1864 een station voor de lijn Utrecht Kampen. In 1866 werd door de Staatsspoorwegen een nieuw station (het huidige) gebouwd in de lijn Arnhem-Leeuwarden. Ook deze spoorwegmaatschappij bouwde stations in klassen (van 1 t/m 5). Zwolle is met Dordrecht het enige van de klasse 1 dat gebouwd werd. En terecht, want Zwolle is een groot spoorwegknooppunt, acht lijnen komen hier samen. Wat aantal verbindingen betreft is het dan het grootse knooppunt van Nederland, wat aantal treinbewegingen en aantal reizigers betreft (41.000 in 2018) moet het meerdere stations voor laten gaan.